Julian Phethean’ın Londra’daki ilk tuvali, arka bahçesindeki bir barakadaydı ve duvarları sprey boyayla kalın harflerle kaplamıştı. 1980’lerde sanatını şehrin sokaklarına taşıdığında bu pek hoş karşılanmadı ve hatta birkaç kez tutuklandı.

“Pratik yapacak yerimiz yoktu” dedi. “Bu sadece vandalizm olarak görüldü.”

Bu günlerde tuvaller daha çok muralist Bay Cenz olarak bilinen Phethean’a geliyor. Takipçileriyle paylaştığı son cepheler arasında Tesla showroomunda soyut bir duvar resmi ve Pepsi Max sponsorluğunda Biggie Smalls’un bir portresi yer alıyor.

“Hayatımı kazanmak için bu işi yapabileceğimi asla hayal etmezdim” dedi.

Genç profesyonelleri cezbetmek isteyen ev sahipleri bir zamanlar isyankar karalamaları silmişlerdi. Bu, graffitinin karşı kültürden ana akıma geçmesinden önceydi. Artık bina sahipleri bunun bedelini ödemeye hazır.

Berlin’den Londra’ya ve Miami’ye kadar, grafitinin daha geniş kabul görmesi, moda alanlara açılmak isteyen geliştiricileri, modern mahallelere taşınmak isteyen şirketleri ve ürünlerinin reklamını yapmak için yaratıcı yollar arayan markaları cezbetti.

Ancak bir zamanlar göz ardı edilen mahallelere gösterilen bu ilgi, kiraları yükselterek sanatçıları, hayranları ve yerel yetkilileri ikilemde bıraktı: Karakteri getiren sokak sanatı metalaştıktan sonra ne olacak?

Çağdaş grafitilerin kökeni, bir kutu sprey boyaya sahip herkesin Philadelphia’nın kaldırımlarını ve New York’un metro vagonlarını etiketleyebildiği 1960’lar ve 1970’lerdeki düzen karşıtı ifadeye kadar uzanıyor. Sovyet döneminden kalma Berlin’de protestocular duvarın batı tarafını dağıtırken, doğu tarafı boş kaldı; ta ki 1989’da yıkılıp bir gecede devasa yeni tuvaller açana kadar.

Galeri dünyası bu durumu dikkate aldı ancak onu daha geniş bir izleyici kitlesine ulaştıran şey sosyal medya ve Banksy, Vhils ve Lady Pink gibi sanatçıların şöhreti oldu. Bunu, uzmanların söylediğine göre Avustralya’dan Arjantin’e kadar bir mahallenin kültürel mirasına sokak sanatının eklenmesiyle yeniden üretilen bir hareket izledi.

Örnek olarak doğu Londra’daki Shoreditch’i ele alalım: Onlarca yıl önce geliştiriciler burayı köhne bir sanayi bölgesi olarak görüyorlardı. Yine de burası, yaratıcı bir yerleşim alanı inşa etmek için ucuz kiralardan yararlanan sanatçılar için bir sığınaktı.

Bir danışmanlık ajansı olan Streetsense UK’in genel müdürü Rosie Haslem, “Sanatçıların getirdiği şey heyecan duygusudur: yenilik, yaratıcılık, trendler” dedi. “Hipster’lar, daha fazla parası olan ve daha yüksek fiyatlar ödemeye başlayabilecek daha fazla hipster’ı çekiyor.”

Bu heyecan aynı zamanda Shoreditch’in popülaritesinden yararlanmaya çalışan geliştiricileri ve şirketleri de cezbetti. Eski bir çay paketleme tesisi artık özel üyeler kulübü Soho House’un bir şubesine ev sahipliği yapıyor. Yolun aşağısında Amazon’un bölgedeki en büyük şirket ofisi var.

Sprey boyacılar doğu Londra’daki sanat eseri mozaiğine hâlâ politik mesajlar ekliyor. Ancak bunlar daha ticari ilgi alanları arasında yer alıyor: L’Oréal, Sky ve Adidas’ın sponsor olduğu elle boyanmış kampanyalar ve sanatı turistik bir cazibe merkezi olarak ele alan sokak turları.

Kampanyaların çoğu, sanatçılar ve onların çalışmalarıyla ilgilenen işletmeler arasında aracı görevi gören ajanslardan geliyor.

Londra reklam ajansı Global Street Art’ın kurucu ortağı Lee Bofkin, “Suyun içinde sıçrayıp duruyorduk ve bir dalga geldi” dedi. Kuruluşundan bu yana geçen on yılda 30’dan fazla çalışana ulaştı ve Adidas, Moncler ve Valentino duvarlarını kiraladı.

Miami’nin Wynwood mahallesine sıçrayan 300 kadar duvar resminin bir kısmından geliştiriciler sorumlu. Eski hazır giyim bölgesinin penceresiz duvarları uzun zamandır grafiti sanatçılarının ilgisini çekmişti ancak bir geliştirici, her yıl 3 milyon kişinin ziyaret ettiği bir açık hava galerisi olan Wynwood Walls’un 2009’daki açılışına yardımcı oldu.

Wynwood İş Geliştirme Bölgesi’nin genel müdürü Manny Gonzalez, “Bölgeye yatırım getirmek için bir havuç bulmamız gerekiyordu” dedi. Sokak sanatının cazibesi olduğunu söyledi. “Sanatı korumamız gerektiğini biliyorduk.”

Beş yıl önce Wynwood’da ofis binası yoktu. Artık kiracılar arasında Spotify, muhasebe şirketi PwC ve risk sermayedarı Founders Fund yer alıyor. Sony Music burada ofis alanı kiraladı. Gonzalez, San Francisco ve New York’tan teknoloji şirketlerinin de geleceğini söyledi.

Bu çalışanların yaşayacak bir yere ihtiyacı olacak ve geliştiriciler yerel kalmaları konusunda bahse giriyor. Ön planda, çatı havuzu ve sanatçı El Mac’in kendine özgü bir duvar resmi olan, “piyasa fiyatına” uygun ortak yaşam apartmanı inşa eden bir geliştirici olan İlgili Grup var. Geçtiğimiz yıl, İlgili, lüks apartman daireleri alanında çığır açtı ve binalarına görsel bir hava katmaları için sanatçıları görevlendirdi.

İlgili sanat direktörü Patricia Hanna, “Binanın her lobisinde, her koridorunda, ortak alanında, halka açık alanında sanat eseri var” dedi. “Felsefemiz Wynwood’un ne olduğunu sürdürmektir.”

Yatırımcılar için bu bölgelerdeki binaları desteklemek meyvesini veriyor. CBRE’ye göre, Shoreditch’te birinci sınıf bir çalışma alanı kiralamanın metrekare başına maliyeti 2023’ün son çeyreğinde yaklaşık 90 dolardı; bu rakam 2008’in aynı çeyreğine göre %112 daha yüksekti. Londra Şehri finans bölgesindeki kiralar aynı dönemde %40 arttı.

Colliers’a göre Wynwood’daki ofis kiralamaları için istenen fiyat, 2023’ün dördüncü çeyreğinde metrekare başına yaklaşık 80 dolardı; bu, Miami-Dade County ortalamasından %83 daha yüksekti.

Savills’e göre Friedrichshain’deki Berlin Duvarı’nın doğu tarafı artık bir açık hava galerisi ve bölgedeki ortalama kira son 10 yılda iki katına çıktı; bu, komşu bölgelere göre daha yüksek bir büyüme.

Geliştiriciler bu sanatsal heyecanı diğer mahallelere de taşımaya çalıştı: Popüler sergilerden biri olan The Haus, eski bir bankada geliştirici Pandion tarafından ağırlandı ve daha sonra eski binayı şık apartmanlarla değiştirdi. Hepsi satmış.

Berlin’de sokak sanatçılarının Maybelline ve Netflix gibi markalarla işbirliği yapmasına yardımcı olan bir ajans olan Basa Studio’nun kurucu ortağı Charlotte Specht, büyük bir dış cephenin maliyetinin altı rakamlı olabileceğini söyledi. Kampanyalara istekli markaların hedef müşterileri için bir demografik yapısı vardır: Specht, “Uber kullanıyorlar, Apple Mac’leri var, kahvelerini alıyorlar, seyahat ediyorlar” dedi.

Savills Almanya’nın genel müdürü Thomas Zabel, sokak sanatının bazı mahalleleri ekonomik ve kültürel merkezlere dönüştürmek için “güçlü bir motor” görevi gördüğünü söyledi. “Herkes orada yaşamak istiyor”

Ancak yetkililer sokak sanatının nasıl düzenleneceğini ve ticarileşmenin mahallenin kimliğini değiştirip değiştirmeyeceğini merak ediyor.

Portekiz’in Lizbon kentinde, Kentsel Sanat Galerisi adlı bir belediye organı yeni yaratımlara başkanlık ediyor ve sonuçta görsel bir şölen ortaya çıkıyor: Yürüyüş yolları ve tren istasyonlarında sokak sanatı sergileniyor ve yetkililer şehrin zorlu mahallelerini güzelleştirmek için sokak sanatı festivalleri ve turları düzenleniyor. Uluslararası öğrenciler, dijital göçebeler ve yabancı yatırımcılar akın etti.

Araştırmacılar, Lizbon’un bu sanatı kendisini popüler bir destinasyon olarak markalamak için başarıyla kullandığını söylüyor. Ancak şehrin yeniden canlandırılması, evlerinden sürüldüklerini iddia eden şehrin daha az ayrıcalıklı kesimi için bölücü bir etki yaratıyor.

Wynwood’da mülk sahipleri mahallenin sanatsal mirasını korumayı planladıklarına söz veriyor. Yeni binaların cephelerinde bazı sanat eserleri bulunmalıdır ve elle boyanmış reklamlar yasa dışıdır.

Ancak bazıları, bu düzenlemelerin, sponsorlu fırsatlardan en iyi şekilde yararlanamayan sanatçılar için organik alanların azalmasına yol açtığını söylüyor. Miami Grafiti Müzesi’nin kurucularından Allison Freidin, “Geliştiriciler, halkın ne göreceği konusunda bir dereceye kadar bekçi oluyorlar” dedi. “Ve geliştiricilerin harika bir karar vermesini umuyorsunuz.”

Ölçülmesi daha zor bir maliyet, artık orada yaşamayı karşılayamayan sakinlerin yerinden edilmesidir.

University College London’dan antropolog Rafael Schacter, “Gerçekten bir başarı öyküsü olarak görülüyor: Ah, bakın sanat, çorak bir arazinin bu ıssız bölgesini, restoranların ve turistlerin olduğu bu güzel, başarılı hipster alanına nasıl dönüştürdü” dedi. Ona göre sanat, “doğru türde insanlar” olmadıkları için toplulukların silinmesinde suç ortağı olmuştur.

Mahalle sakinleri geri adım attı. Berlin’in eski duvarına yakın bir kültür cenneti olan Kreuzberg’de yaşayanlar, sonunda başka bir yere taşınan bir Google teknoloji kuluçka merkezinin açılmasını eleştirdiler. Buradaki sanatçılar soylulaştırmayı protesto etmek için kendi duvar resimlerini boyadılar ve sponsorlu içeriğin kamusal sanatın yerini almasıyla ilgili endişelerini dile getirdiler. Los Angeles’ta grafiti sanatçıları, terk edilmiş lüks bir kuleyi yerle bir etmek için izinsiz girme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı ve bu da ona olan merakı artırdı.

Gerginliğin farkında olan işletmeler, ticari projelerinin finanse edilmesine yardımcı olacak yardım kollarını başlattı. Londra’daki Küresel Sokak Sanatı da dahil olmak üzere bazıları yerel mahallelerde duvar resimleri yapıyor. Basa Studio gibi diğerleri ise sanatçıların katkılarının karşılığında adil bir ücret almalarına yardımcı olmak istediklerini söylüyor.

Ancak danışmanlık ajansı Streetsense’ten Haslem, Shoreditch gibi yerlerin ana akım haline geldikçe avantajlarını çoktan kaybettiklerini söyledi. “Bu grafitilerin bir kısmını metalaştırmanın veya ticarileştirmenin riski, sonunda onu dezenfekte etmenizdir” dedi.

Yıllarca D*Face adıyla resim yapan Dean Stockton, “Bu iki ucu keskin bir kılıç” diyor. Yakın zamanda Wynwood’daki bir duvar resminde “AYRILMAK İSTİYORUM” yazan bir duvar resmi üzerinde çalışırken ona bakan otobüslerdeki turistlerin sayısından rahatsız oldu.

“Şeytanla dans edeceksen” dedi, “iyi bir ücret aldığından emin ol.”